Stanisław Kostka Potocki
 |
| Jacques-Louis David, Portret konny Stanisława Kostki Potockiego (1780) znajdujący się obecnie w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie |
Stanisław Kostka Potocki herbu Pilawa (ur. w listopadzie 1755 w Lublinie, zm. 14 września 1821 w Wilanowie) - polski polityk, głośny mówca i krytyk literacki, publicysta, historyk kultury, pamiętnikarz, poeta, dramatopisarz i tłumacz.
Urodził się w Lublinie w listopadzie 1755 roku, jako czwarty syn rodziny szlacheckiej, która pieczętowała się herbem Pilawa. Był synem Eustachego, cześnika koronnego (późniejszego generała artylerii litewskiej), i Marianny Kątskiej, herbu Brochwicz. Jego bratem był Ignacy Potocki, marszałek wielki litewski. Po utracie rodziców w 1768 dostał się pod opiekę ciotki Katarzyny Kossakowskiej.
Ukończył pijarskie Collegium Nobilium, w którym podjął naukę w 1762 roku. W latach 1772–1775 wiele podróżował po Europie, odwiedzając Włochy, Francję, Szwajcarię i Niemcy, interesując się głównie architekturą i sztuką, co zaowocowało wielokrotnymi powrotami.
W roku 1774 rozpoczął studia i dokładniejsze zwiedzanie Włoch.
Bogate małżeństwo zawarte w 1776 z Aleksandrą z Lubomirskich, marszałkówną wielką koronną, pozwoliło mu na związanie się z opozycyjną wówczas Familią, która przyczyniła się w 1764 roku na wjazd wojsk rosyjskich do Rzeczypospolitej i obrania na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Podobnie jego starszy brat Ignacy ożenił się już w r. 1772 z siostrą Aleksandry, Elżbietą. Obaj bracia mieli wspólną teściową: zamożną, kapryśną, niełatwą w kontaktach Izabelę z Czartoryskich Lubomirską. Ponieważ dzierżyła w swych rękach majątki i sprawowała despotyczne rządy nad swymi córkami, do niej musieli się nieraz uciekać w sprawach finansowych i przekonywać do poparcia swych działań politycznych i podróży zagranicznych.
 |
| Aleksander Stanisław Potocki |
 |
| Aleksandra z Lubomirskich Potocka |
Młodzi małżonkowie Potoccy zamieszkali w Olesinie koło Puław. Miejscowość nazwano Olesinem na cześć syna, Aleksandra (Olesia) który przyszedł na świat w r. 1776. Stanisław Kostka Potocki rozpoczął w r. 1778, współpracując z architektem Piotrem Aignerem, przebudowę rezydencji, trwającą wiele lat.
Pod skrzydłami starszego brata, Ignacego, zadebiutował na sejmie w r. 1778 jako poseł z województwa lubelskiego. Wyznaczono go na tym sejmie w skład komisji, która oceniała działalność Rady Nieustającej, a po zakończeniu prac komisji jemu właśnie powierzono wygłoszenie sprawozdania w Izbie Poselskiej.
Po tym debiucie politycznym wyjechał z żoną i jej siostrą, a zarazem swoją szwagierką Elżbietą Potocką do Włoch. Na audiencji u papieża Piusa VI był z nimi poeta, Tomasz Węgierski. Zdołał zawrzeć bliższe znajomości z włoskimi artystami. Namówił do podróży do Polski Vincenzo Brennę, który już w latach 1777-78 wykonał na jego zlecenie rysunki rzymskiej willi Pliniusza Młodszego. Brenna wprawdzie pracował w Polsce głównie w Bażantarni na potrzeby Augusta Czartoryskiego, w Łańcucie i Mokotowie dla Izabeli Lubomirskiej, ale za sprawą Stanisława Kostki Potockiego ozdabiał pod kierunkiem Dominika Merliniego sale parterowe Departamentu Wojska i Departamentu Marszałkowskiego w Pałacu Rzeczypospolitej (Krasińskich) w Warszawie.
W Neapolu wybitny malarz, Jacques-Louis David, zaczął malować portret konny Potockiego. Z Włoch towarzystwo udało się do Szwajcarii, a potem zawitało do kraju. Potocki otrzymał 25 V 1781 urząd podstolego koronnego.
 |
| Anton Graff, Portret Stanisława Kostki Potockiego |
W roku 1788 związał się z opozycją (stronnictwo patriotyczne), należał wówczas do jej najlepszych mówców. Zostając posłem na Sejm Czteroletni z województwa lubelskiego, odgrywa na nim ważną rolę obok swego brata Ignacego
W tym samym roku został mianowany posłem ekstraordynaryjnym do Paryża. W 1789 skutecznie dążył do zniesienia Rady Nieustającej i wielokrotnie zabierał głos w sprawach dotyczących zabezpieczenia finansowego wojska, negocjował także w imieniu króla ze stronnictwem hetmańskim.
Już w maju 1791 posłował w imieniu króla do Elektoratu Saksonii i Prus, a w ciągu tego roku i na początku roku 1792 bezskutecznie negocjował z prorosyjskim Szczęsnym Potockim.
W czerwcu 1792 wszedł do Rady Wojennej przy królu, biorąc jako jego delegat czynny udział w wojnie polsko-rosyjskiej. Na polu bitwy nie miał jednak sukcesów, przyczyniając się do klęski pod Mirem. Wobec nieudolnego dowodzenia, faktyczne dowództwo z jego rąk przejął major Jan Kanty Gembarzewski.
 |
| Stanisław Kostka Potocki jako generał artylerii koronnej w 1792 roku |
Po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej wyemigrował wraz z Ignacym Potockim do Saksonii, gdzie uczestniczył w przygotowaniach do insurekcji. Pozostał tam także podczas powstania 1794, aż do czasu wydalenia z niej w lipcu 1794, co umożliwiło aresztowanie go i więzienie przez władze austriackie.
Po uwolnieniu w 1796 wyjechał do Włoch, wracając do rodzinnych dóbr kurowskich w roku 1797. Osiadł w Wilanowie, który na własność otrzymała w roku 1799 jego żona Aleksandra od matki Izabeli Lubomirskiej, poświęcając się przywróceniu świetności pałacowi wilanowskiemu jako mauzoleum chwały króla Jana III i gromadzeniu w niej kolekcji sztuki i starożytności, która została udostępniona publiczności w roku 1805. Jest to jedno z najstarszych muzeów w Polsce.
Zajął się także prowadzeniu studiów nad językiem polskim, literaturą i sztuką. W listopadzie roku 1816 car Rosji Aleksander I przychylił się do inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego i Stanisława Staszica, podejmując decyzję o utworzeniu Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
Od roku 1800 jeden z najczynniejszych członków warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w którym przewodniczył Wydziałowi Nauk. Stał się wtedy powagą rozstrzygającą w sprawach literackich, ale sam pisał stylem zawiłym i nie bez błędów. Pisał pod kryptonimem Wieśniak, a do jego najważniejszych dzieł zalicza się „Podróż do Ciemnogrodu”.
W lipcu 1812 roku spowodował mianowanie swego syna Aleksandra członkiem tymczasowego rządu litewskiego.
W lipcu 1818 został prezesem Senatu, popadając w czasie pełnienia tej funkcji w konflikt z sejmową opozycją Kaliszan. W 1820 popadł również w konflikt z polskim episkopatem na tle antyklerykalnej publikacji Podróż do Ciemnogrodu. Potocki ukazuje w niej wady i cechy współczesnych mu Polaków, jak i Żydów.
Za projekt zniesienia zakonów w Królestwie Polskim, car Aleksander zdymisjonował go 9 grudnia 1820 ze stanowiska ministra.
14 września 1821 Stanisław Kostka Potocki zmarł. Pochowany został w Wilanowie. Był kawalerem Orderu Orła Białego, Legii Honorowej, Orderu św. Stanisława, Orderu św. Ludwika
Na terenie parku w Wilanowie kilka lat później Aleksander Potocki wystawia swoim rodzicom okazałe mauzoleum, wzorowane na nagrobku Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej.
Jeden z najciekawszych twoich wpisów!czekam na następny 😅
OdpowiedzUsuń