Król Złotego Wieku

Zygmunt I Stary 

Zygmunt I Stary (ur. 1 stycznia 1467 w Kozienicach, zm. 1 kwietnia 1548 w Krakowie) – od roku 1506 wielki książę litewski, od 1507 roku król Polski. Przedostatni z dynastii Jagiellonów na tronie polskim, zasiadł na tronie po śmierci swego brata Aleksandra Jagiellończyka. Był piątym z sześciu synów Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, ojcem m.in. Zygmunta II Augusta, Anny  i Katarzyny. Dwukrotnie żonaty: z Barbarą Zápolyą (1512), a po jej śmierci z Boną z rodu Sforzów (1518).

O dzieciństwie króla Zygmunta wiadomo niewiele. Jako piąty syn królewskiej pary miał słabe szanse na objęcie tronu. Po śmierci ojca był jedynym synem, który nie piastował żadnej godności. Jego najmłodszy brat Fryderyk poświęcił się karierze duchownej, aby mieć stałe dochody. 

Królewicz po śmierci obojga rodziców przeszedł na utrzymanie braci. Najstarszy, a zarazem najbogatszy z braci Władysław, król czeski i węgierski, zapewnił od 1498 roku luksus Zygmuntowi. Na Węgrzech przebywał trzy lata. W między czasie otrzymał własne ziemie.

W 1504 został gubernatorem Górnych i Dolnych Łużyc oraz Śląska. Okazał się bardzo dobrym administratorem, rozsądnie kierował terenami i wydawał mądre decyzje, które zapewniały ludziom dobrobyt. 

W 1505 roku schorowany król Polski, brat Zygmunta, Aleksander wezwał go do Wilna. Na Litwę ruszył 4 sierpnia. Piętnaście dni później dowiedział się o śmierci brata i przyśpieszył swoją podróż. Po szybkim pojawieniu się na Litwie, panowie litewscy obrali go wielkim księciem. W grudniu 1506 roku szlachta polska ,nie mając wyboru, wybrała go na króla. Koronacja Zygmunta I odbyła się w Krakowie 24 stycznia 1507 w katedrze wawelskiej.

Król Zygmunt I Stary, obraz Marcello Bacciarelli

Nowy monarcha musiał uporać się z problemami pozostawionymi przez swoich poprzedników. Między innymi wojna z Moskwą, która została wznowiona w 1507 roku. Jednak już w rok później podpisano z wielkim księciem Wasylem III tak zwany pokój wieczysty, który trwał...cztery lata.

Po podpisaniu pokoju z Moskwą, rozpoczęto walki z Mołdawią. Tamtejszy hospodar Bogdan III Jednooki starał się o rękę Elżbiety Jagiellonki. Poprzedni król Aleksander zgodził się, myśląc że zakończy to starcia z Mołdawią o Pokucie. Zygmunt jednak troszcząc się o siostrę definitywnie się sprzeciwił się małżeństwu, gdyż hospodar uchodził za porywczego i gbura. 

Po zerwaniu wcześniejszych ustaleń stosunki między dwoma krajami pogorszyły się. Bogdan zawarł sojusz z Imperium Osmańskim i zaczął najeżdżać na granicę Polski. Zygmunt zapowiedział kontratak i 4 października 1509 odegrała się decydująca bitwa pod Chocimiem. Wojska Bogdana odniosły wielką porażkę.

Natomiast w 1511 roku nowym wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego został Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec Zygmunta. Był on wybitnym i ambitnym politykiem i przy współpracy z cesarzem z Maksymilianem I, starał się uniezależnić zakon od Polski. Nie złożył także hołdu królowi Zygmuntowi. Cesarz chciał przejąć władzę w Czechach i Węgrzech po zmarłym Władysławie II. Przeciwnikami tych zamiarów byli Zápolyowie. Skutkiem tych działań był sojusz między Jagiellonami a Zápolyami skierowany przeciw Habsburgom, którego uwieńczenie odbyło się w Krakowie w 1512 r. ślubem Zygmunta I i Barbary, córki Stefana Zápoyli. 

Małżonkowie szczerze się kochali. Owocami ich miłości były dwie córki Jadwiga i Anna, która zmarła w wieku niespełna pięciu lat. Najstarsza legalna córka Zygmunta Jadwiga urodzona w 1513 roku została żoną Joachima II Hektora, ty samym elektorową brandenburską. W 1515 roku niestety podczas drugiego porodu Barbara zmarła 2 pażdziernika. Król jak i poddani szczerze opłakiwali królową.

Jadwiga Jagiellonka na obrazie Hansa Krella 

W 1512 roku Moskwa zerwała pokój i zaatakowała Litwę, zgarniając Smoleńsk. Niebezpieczne dla Polski mógł okazać się także bliski kontakt między księciem Wasylem III a cesarzem Maksymilianem I. Zygmunt zmienił, więc swoja politykę i wziął udział w kongresie wiedeńskim, gdzie za cenę małżeństw dynastycznych, Maksymilian uznał pokój toruński zawarty w 1466 roku i zapowiedział, że nie udzieli poparcia Moskwie. W Węgrzech i  na Czechach panowanie Jagiellonów skończyło się wraz ze śmiercią bratanka Zygmunta, Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem.

Cesarz chcąc utrzymywać dalej dobre stosunki z Zygmuntem postanowił znaleźć mu odpowiednią żonę. Kandydatek było wiele, ale w końcu wybrano włoszkę Bonę Sforze, księżniczkę Mediolanu. To właśnie ona przywiozła z Półwyspu Apenińskiego tzw. włoszczyznę. Ślub 24-letniej Bony i 51-letniego wówczas Zygmunta odbył się w 1518 roku. 

Bona okazała się kobietą energiczną i żądną władzy. Szybko zdobyła pozycje na Litwie i w Europie. Zdaniem wielu to właśnie ona zasługuje na miano najwybitniejszej polskiej królowej. 

Bona Sforza 

 Doczekali się szóstki dzieci:

1. Izabela - królowa Węgier jako żona Jana Zapoyli;
2. Zygmunt August - król Polski i Wielki Książę Litwy;
3. Zofia - księżna brunszwicka, żona Henryka II;
4. Anna - królowa Polski, wielka księżna Litwy, żona króla Stefana Batorego;
5. Katarzyna - królowa Szwecji, żona Jana III Wazy;
6. Olbracht

Po przedwczesnych narodzinach Olbrachta, królowa Bona nie mogła mieć więcej dzieci.

Niedługo po ślubie z Boną, Zygmunt musiał wyruszyć do Prus, gdzie zaczęła się nowa wojna z zakonem krzyżackim. Zakończyła się w 1521 r., wtedy wyczerpani wojnami Krzyżacy musieli prosić o rozejm. Zygmunt zawarł z Albertem traktat, a 10 kwietnia 1525 roku siostrzeniec złożył mu hołd lenny.

Hołd pruski, obraz Marcello Bacciarellego 

20 lutego 1530 doszło do jedynej w dziejach Polski koronacji króla, za życia drugiego! Mianowicie Bona starała się, by jej jedyny syn objął rządy po śmierci Zygmunta. To właśnie stąd wziął się przydomek Zygmunta Starego, nadany aby móc rozróżnić go od króla młodego, Zygmunta II. 

W tym samym roku przeciwko Polsce wystąpił hospodar mołdawski Piotr Raresz, który zajął Pokucie. Zirytowany król zwołał pospolite ruszenie. W tym okresie wzrastały ambicje polityczne szlachty, więc sprzeciwili się walce. I rzeczywiście szlachta zwołała w 1537 roku rokosz pod Lwowem, nazywany także wojną kokoszą. Buntownicy żądali zmniejszenie wpływów możnowładców, jak i Bony, która wywierała coraz większy wpływ na starzejącego męża. Zażądali również egzekucje praw. Wystąpienie szlachty zakończyło się nieoczekiwanym sukcesem. Zygmunt musiał uroczyście ogłosić elekcyjność tronu i pisemnie ograniczyć "samowolkę" Bony.

Wojna Kokosza, H. Rodakowski

W 1544 roku nastąpił dość poważy konflikt Zygmunta i Bony z synem, który chciał więcej swobody od rodziców. Zygmunt August miał poparcie u panów litewskim i zmusił ojca do przekazania mu władzy na Litwie, co nastąpiło w Brześciu 6 października tego samego roku. 

Pod koniec życia syn także zaczął martwić ojca. Przebywając na Litwie nawiązał romans z Barbarą Radziwiłłówną, a po śmierci swojej pierwszej żony Elżbiety potajemnie poślubił ją latem 1547 roku.

Małżeństwu ostro sprzeciwił się Zygmunt, który chciał je rozwiązać. Jednak nie zdołał do niego doprowadzić...

3 marca 1548 roku, w Święta Wielkanocne Zygmunt zakończył swoje długie i ciężkie życie w wieku 81 lat. Został pochowany w kaplicy zygmuntowskiej, wybudowanej z jego inicjatywy.

Jego 41 letnie panowanie to okres rozkwitu kultury, a Zygmunt stał się jednym z największych mecenasów sztuki w historii Polski. 

Bartolomeo Berecci - nagrobek Zygmunta Starego

Poprzedni post: 

Święty Jagiellończyk